Negatywne zjawiska grupowe w zespole cyberbezpieczeństwa
Wstęp
Obsługa incydentów cyberbezpieczeństwa, w szczególności incydentów poważnych, wymaga zaangażowania grupy wielu specjalistów. Ma to związek z kompleksowością współczesnych incydentów, koniecznością ich obsługi na wielu płaszczyznach: technicznej, prawnej czy komunikacyjnej. W takich sytuacjach współpraca zespołowa wydaje się niezbędna — jedna osoba nie jest w stanie objąć wszystkich niezbędnych obszarów, jednocześnie zapewniając wysoką jakość i terminowość działań.
Jednak praca zespołowa, mimo wielu zalet, niesie za sobą pewne ryzyko. Grupy, zwłaszcza pod presją, mogą być podatne na negatywne zjawiska społeczne, które obniżają ich efektywność. Zespoły bezpieczeństwa są tu doskonałym przykładem. W dalszej części omówię trzy najistotniejsze problemy, które mogą dotknąć zespoły zajmujące się incydentami cyberbezpieczeństwa oraz zaproponuję mechanizmy przeciwdziałania tym zjawiskom.
Myślenie grupowe: pułapka jednomyślności
Jest to pojęcie stworzone przez Irvinga Janisa w 1982r., które określił wręcz mianem patologii procesu decyzyjnego grupy. Jak pokazała historia, wystąpienie tego zjawiska w grupie doprowadziło do podjęcia błędnych a często tragicznych w skutkach decyzji np. katastrofa wahadłowca Challengera w styczniu 1986r.
Myślenie grupowe jest typowe dla grup cechujących się wysoką spójnością. Wspominałem o tym przy okazji trwałości zespołu cyberbezpieczeństwa. Członkowie grupy najczęściej odrzucają osoby – efekt „czarnej owcy”, które ośmielają się mieć odmienne zdanie. Zjawisko to wzmacniane jest poprzez autorytarny styl przywództwa, który narzuca grupie jedynie słuszny sposób myślenia. Konsekwencją tego jest odejście z grupy wszystkich tych, którzy nie rozumują tak jak pozostali. W mniemaniu grupy, osoby o odmiennych poglądach nie pasują do reszty. W ten sposób grupa coraz bardziej się izoluje, odbiera również ludziom z zewnątrz prawo do zadawania pytań czy kwestionowania zachowań wewnątrzgrupowych. Przywódca takiej grupy ma zazwyczaj silną osobowość lub takiego gra. Z kolei członkowie grupy pilnują się wzajmnie, by w grupie nie nastąpił wyłom. Izolacja sprawia, że grupa nabiera przekonanie o swej nieomylności. Nawet jeśli znajdzie się choć jedna osoba, która ma wątpliwości w jakiejś sprawie, to zazwyczaj ich nie ujawni. Jednym z powodów jest dojście do wniosku, że wątpliwości są nieuzasadnione. Skoro tylko ja tak myślę, a reszta nie, to chyba się jednak mylę. Drugi powód może być związany z byciem świadkiem, jak inna osoba w przeszłości próbowała kwestionować pogląd grupy i została „spacyfikowana” w ten czy inny sposób przez przywódcę grupy. Uważam, że jeszcze innym powodem jest brak zaufania w stosunku do członków grupy do wypowiadania konstruktywnej krytyki.
Jak przeciwdziałać myśleniu grupowemu?
- Otwartość na zewnętrzne opinie: Regularne konsultacje z ekspertami spoza zespołu mogą pomóc w przełamaniu schematów myślowych.
- Zachęcanie do krytycznego myślenia: Lider powinien aktywnie wspierać konstruktywną krytykę i różnorodność opinii.
- Rola adwokata diabła: Wprowadzenie tej roli w zespole, przydzielanej rotacyjnie, pozwala na systematyczne podważanie proponowanych rozwiązań, co pomaga w identyfikowaniu słabych punktów.
- Lider przedstawia swoje zdanie na końcu: To zmusza zespół do wyrażenia własnych opinii, zanim pojawi się wpływ autorytetu lidera.
Polaryzacja grupowa
Zjawisko polaryzacji grupowej to nic innego jak uskrajnianie poglądów grupy po przedyskutowaniu jakiegoś tematu. Jeśli pierwotnie grupa była za jakimś rozwiązaniem, to po dyskusji jej nastawienie będzie bardziej pozytywne i odwrotnie. Pierwotna niechęć do jakiejś sprawy, po dyskusji, potęguje jeszcze bardziej tę niechęć. Na tej podstawie można wyjaśnić, dlaczego wiele działań podejmowanych przez grupę, nigdy nie zostałoby podjętych przez jednostkę. Byłyby w jej mniemaniu albo zbyt ryzykowne lub zbyt zachowawcze.
Badacze nie mają wątpliwości, że takie zjawisko występuje, natomiast bardzo ciekawym pytaniem jest, dlaczego ono występuje, co je wyzwala i od czego zależy kierunek polaryzacji? Istnieje kilka teorii, które próbują tłumaczyć to zjawisko. Jedna z nich głosi, że za polaryzację odpowiadają naciski jednakowo te o charakterze informacyjnym czy normatywnym, czyli w wielkim skrócie konformizm. Inna teoria mówi o rozproszonej odpowiedzialności. Jeśli nie czujemy się osobiście odpowiedzialni np. za podjęcie decyzji, to jesteśmy bardziej skłonni do podejmowania ryzykownych, bardziej skrajnych decyzji.
Jak przeciwdziałać polaryzacji grupowej?
- Analiza ryzyka: Przed podjęciem decyzji warto ocenić, na ile jest ona ryzykowna, a na ile zachowawcza.
- Adwokat diabła: Ponownie, wprowadzenie tej roli może pomóc w obiektywnej ocenie decyzji grupy.
- Rozważanie alternatyw: Zachęcanie zespołu do analizowania przeciwnych scenariuszy i alternatywnych rozwiązań, co zmniejsza ryzyko uskrajnienia poglądów.
Próżniactwo społeczne
Jest to zjawisko, w którym osoba, pracując nad zadaniem w grupie, wkłada w nie mniej wysiłku, bo ma świadomość, że nie da się jednoznacznie ocenić efektów jej pracy. W konsekwencji jedna lub kilka osób próżnują i pozwalają innym wykonywać większość pracy za nie. Zjawisko to nasila się wraz ze zwiększeniem liczebności grupy oraz gdy zadanie jest łatwe. W pierwszym przypadku można powiedzieć, że osoba uprawiająca próżniactwo społeczne wtapia się w tłum, ginie w nim. Ciężko wtedy odróżnić czy pracuje czy nie. Z kolei w drugim przypadku może mieć to związek z motywacją wewnętrzną danej osoby. która może dojść do wniosku, że skoro coś jest proste do zrobienia, to po co ma marnować na to swój czas. Niech inni robią.
Jak przeciwdziałać próżniactwu społecznemu?
- Wyzwania: Zadania powinny być wymagające i angażujące, co zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia się próżniactwa.
- Motywacja wewnętrzna: Pokazanie sensu pracy oraz jej wpływu na sukces całego zespołu zwiększa zaangażowanie.
- Odpowiedzialność indywidualna: Jasne przypisanie odpowiedzialności za konkretne wyniki sprawia, że każdy czuje się zobowiązany do pełnego zaangażowania.
Podsumowanie
Praca zespołowa w obsłudze incydentów cyberbezpieczeństwa niesie za sobą zarówno korzyści, jak i zagrożenia. Zjawiska takie jak myślenie grupowe, polaryzacja grupowa czy próżniactwo społeczne mogą znacząco obniżyć efektywność zespołu, jeśli nie zostaną odpowiednio rozpoznane i zneutralizowane. Kluczową rolę w przeciwdziałaniu tym problemom odgrywają liderzy zespołów, którzy powinni promować otwartą komunikację, odpowiedzialność oraz konstruktywną krytykę.
Zrozumienie tych zjawisk i wprowadzenie praktycznych mechanizmów ochronnych pozwala zespołom działać sprawniej, podejmować lepsze decyzje i unikać typowych błędów wynikających z dynamiki grupy.
Jeśli podobał Ci się ten wpis, zostaw komentarz, podziel się swoją opinią, udostępnij go innym. Jeśli chcielibyście nawiązać współpracę napisz do mnie na adres marcin.sikorski@ctrust.me.
Serdecznie pozdrawiam,
Marcin Sikorski
Bibliografia
Oyster, C.K.(2000). Grupy, Zysk i S-ka Wydawnictwo.